سکته مغزی به وضعیتی گفته می شود که خون رسانی به بخشی از مغز قطع شده یا کاهش می یابد. این وضعیت سبب جلوگیری از دریافت اکسیژن و مواد مغذی در بافت مغز شده و سلول های مغزی شروع به مردن می کنند. سکته مغزی، بسته به اینکه کدام قسمت مغز را تحت تأثیر قرار می دهد، ممکن است عوارضی ایجاد کند
سکته مغزی دراثر خون ریزی مغزی نیز اتفاق می‌افتد . بیمار ناگهان به حالت اغما و بی هوشی می افتد که ساعت ها و روزها ادامه دارد و اغلب با فلج نیمی از بدن وفلج صورت و دفع غیر ارادی ادرار و مدفوع همراه است.
سکته مغزی عمومی ترین اختلال مغزی و سومین علت مرگ بعد از بیماری های قلبی-عروقی و سرطان است .این بیماری سبب مرگ حدود نیمی از مبتلایان است و نیمی دیگرزنده میمانند و دچار معلولیت دایمی میشوند .
یکی از روش های درمان سکته مغزی ، درمان سکته مغزی با فیزیوتراپی می باشد که به بهبود بیمار کمک زیادی می کند.
فیزیوتراپی سکته مغزی
سکته مغزی افراد را به طرق مختلف تحت تاثیر قرار می دهد. فیزیوتراپی بخش مهمی از توانبخشی پس از سکته مغزی است.
فیزیوتراپی می تواند به بازگرداندن از دست دادن حرکت پس از سکته از کمک کند. این می تواند به شما کمک کند قدرت و حرکت را دوباره به دست آورید و شما را قادر می سازد تا حد ممکن مستقل باشید و بتوانید فعالیت های روزمره زندگی را انجام دهید.
درمان سکته مغزی موثر می تواند به شما کمک کند تا حد ممکن پس از سکته مغزی خود بهبود پیدا کنید.
فیزیوتراپیست ها نقش کلیدی در تیم توانبخشی سکته مغزی شما در زمانی که در بیمارستان هستید و بعد از آن ایفا می کنند. تیم توانبخشی سکته مغزی به شما یک برنامه توانبخشی ارائه می دهد تا به شما کمک کند تا حد امکان متحرک و مستقل شوید. به عنوان بخشی از توانبخشی شما، فیزیوتراپی شما درمان متناسب با نیازهای خاص شما را ارائه می دهد و برنامه درمانی هر بیمار سکته مغزی مختص خودش می باشد.
بسته به شدت سکته مغزی، فیزیوتراپی می تواند به شما در بازگرداندن کنترل و قدرت عضلات کمک کند.
آنها از شما و اطرافیانتان در طول دوره تمرینات توانبخشی حمایت خواهند کرد تا شما را تا جایی که می توانید به زندگی روزمره خود بازگردانند و بیماران سکته مغزی بتوانند فعالیت های خود را انجام دهند.
انواع اصلی سکته مغزی را بشناسید
سکته مغزی را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم‌بندی کرد:
- سکته‌های ایسکمیک یا گذرا
- سکته‌های هموراژیک
سکته ایسکمیک
در سکته ایسکمیک که در ۸۵% از موارد سکته‌های مغزی مشاهده می‌شود، انسداد عروقی و افت بارز پرفیوژن مغزی صورت میگیرد.
سکته‌های هموراژیک
در سکته هموراژیک که در ۱۵% از موارد سکته‌های مغزی مشاهده می‌شود، تراوش یا نشت خون از داخل عروق به درون مغز و یا فضای زیر عنکبوتیه وجود دارد.
اگرچه شباهت‌هایی میان دو نوع سکته مغزی وجود دارد، اما علل کلی، پاتوفیزیولوژی، تدابیر پزشکی، کنترل به طریق جراحی و مراقبت‌های پرستاری در آنها با یکدیگر متفاوت است
با علائم سکته مغزی بیشتر آشنا شوید
در بیشتر افراد علائم سکته مغزی به سرعت و در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از وقوع سکته خود را نشان می‌دهند. اگر سکته مغزی شدید باشد، قسمت‌هایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و نتایج مرگباری را به دنبال داشته باشد. علائم هر سکته مغزی بستگی به قسمتی از مغز دارد که دچار گرفتاری شده است. این نشانه‌ها امکان دارد شامل موارد زیر گردد:
- ضعف و کرختی صورت و بازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن (همی پارزی)
- فلج صورت، بازو و پاها در همان طرف (همی پلژی)
- عدم تعادل و لنگ زدن (آتاکسی)
- اختلال در تکلم یا در درک کلام (دیس آرتری)
- اشکال در بلع (دیس فاژی)
- کرختی و سوزش قسمت‌های بدن، اشکال در درک وضعیت و موقعیت (پارستزی)
- دو بینی و تاری دید، یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
- سردرد شدید و ناگهانی
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت و طولانی مدت – اختلال در قضاوت
- سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
- اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران می‌گویند
- عدم توانایی در انجام حرکات ظریف
راه‌های پیشگیری از سکته مغزی
انجمن سکته در آمریکا به ۷ نکته اساسی و بسیار مهم اشاره کرده است که احتمال بروز سکته مغزی را کاهش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:
- اندازه گیری مرتب فشار خون و درمان فشار خون بالا
- کنترل و رسیدگی به ضربان قلب نامنظم
- پرهیز از استعمال دخانیات
- اندازه‌گیری و پایش مستمر کلسترول خون و جلوگیری از افزایش آن
- اجتناب از مصرف الکل
- کنترل قند خون
- درمان اختلالات گردش خون
دلایل بروز سکته مغزی
- بالا رفتن سن
- بالا رفتن وزن و چاقی
- نداشتن تحرک کافی و فعالیت بدنی مناسب
- داشتن بیماری قلبی و عروقی کنترل نشده
- بالا بودن میزان کلسترول خون
- اعتیاد به الکل و سیگار
- فشار خون نامناسب
- بیماری های زمینه ای چون دیابت
افراد در معرض ابتلا
سکته مغزی مشکلی جدی است که هر ساله بسیاری به آن دچار میشوند و پس از ناراحتی قلبی و سرطان، سومین علت مرگ محسوب می‌شود. صدمه‌های مغزی ناشی از سکته مغزی یکی از دلایل رایج ناتوانی بزرگسالان به شمار می‌آید.
اشخاص مسن‌تر بیش از دیگران در معرض سکته مغزی قرار دارند، اگرچه هر فردی در هر سنی، حتی کودکان، نیز می‌توانند قربانی این عارضه مهلک باشند.
این امر تا حدی در استعداد ابتلا به فشار خون بالا یعنی عارضه‌ای ریشه دارد که سکته مغزی یکی از نتایج آن است.
استعمال دخانیات، اضافه وزن، ورزش نکردن و رژیم غذایی نامناسب و همین طور کلسترول بالا، فیبریلاسیون دهلیزی و دیابت از عامل‌های خطر سکته مغزی محسوب می‌شود.
اقدامات تشخیصی
اقدامات تشخیصی برای تشخیص سکته مغزی توسط اطرافیان فرد، شامل موارد زیر می باشد:
۱ _ از فرد بخواهید لبخند بزنید. آیا یک طرف از صورت کج شده است؟
۲_از فرد بخواهید تا هر دو بازو خود را بالا بیاورد.آیا یکی از بازوها به سمت پایین منحرف می‌شود؟
۳ _از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا فرد مبهم یا نامفهوم صحبت می‌کند؟
۴ _ در صورت مشاهده یکی از این علایم در سریعترین زمان ممکن با اورژانس تماس بگیرید. علایم سکته مغزی باید جدی تلقی شوند و نباید به سادگی ازآنها گذشت.
بهترین زمان انجام فیزیوتراپی سکته مغزی
بهترین زمان برای انجام فیزیوتراپی پس از سکته مغزی، در مرحله‌ای است که حالت عمومی بیمار به حدی است که بتواند به تمرینات و تکنیک‌های فیزیوتراپیی بپردازد. این مرحله ممکن است بعد از اتمام مرحله اول درمان بیماری باشد و وضعیت عمومی فرد به حدی بهبود یافته باشد که بتواند به توانایی اجرای تمرینات حرکتی پرداخته و در فرآیند توانبخشی فیزیوتراپی شرکت کند.
همچنین، تصمیم‌گیری درباره زمان شروع فیزیوتراپی باید توسط تیم درمانی، به ویژه پزشک و فیزیوتراپیست مربوطه انجام شود. این تصمیم باید بر اساس وضعیت فیزیکی و عمومی بیمار، نوع و شدت سکته مغزی، و تاریخچه بیماری اتخاذ گردد.
فیزیوتراپی پس از سکته مغزی می‌تواند به صورت مداوم ادامه یابد و بسته به وضعیت و نیازهای بیمار، میزان جلسات و تمرینات ممکن است تغییر کند. مهم است که فیزیوتراپی به صورت شخصی‌سازی شده و با توجه به شرایط هر فرد، طراحی شود تا بهترین نتیجه‌ها در فرآیند توانبخشی حاصل شود.
کاربرد فیزیوتراپی بعد بیماران سکته مغزی
شروع فیزیوتراپی برای بیماران سکته مغزی با تهیه برنامه دقیق و شخصی‌سازی‌شده برای شخص است. نشستن، راه رفتنو حتی دراز کشیدن هم شاید بعد از سکته مغزی برای شخص سخت شوند و هر کس باید نحوه انجام صحیح این حرکات را به خوبی آموزش ببیند. در واقع برای نوشتن یک برنامه متناسب با نیازهای بیمار برای شخص شناسایی صحیح و دقیق نقاط ضعف و قوت بیمار نیز مهم است. حتی زمان شروع به راه رفتن شخص نیز تعیین می‌شود. سکته مغزی در حقیقت باعث می‌شود که اشخاص الگوی طبیعی حرکات بدن را از یاد ببرند و اصلی‌ترین کاربرد فیزیوتراپی برای بیماران سکته مغزی بازآموزی همین الگوها است تا شخص بتواند باری دیگر استقلال حرکتیش را به دست بیاورد.
علاوه بر این‌ها عواملی روحیه‌بخش وجود دارند که می‌توانند روند درمانی فیزیوتراپی برای سکته مغزی را سرعت بخشند. مثلاً مشارکت فعال خانواده‌ی بیمار در فرایند درمان، ارائه راهنمایی و آموزش به خانواده‌ی بیمار در مورد نحوه‌ی مراقبت از بیمار و تمرینات در منزل و تداوم درمان و ارائه اطلاعات و راهنمایی به بیمار درباره‌ی مراقبت‌های پس از درمان که می‌توانند شخص را در بهبود سریع‌تر کمک کنند. در کل، همکاری مؤثر بین بیمار، خانواده‌ی بیمار و فیزیوتراپیست می‌تواند بهبود و پیشرفت بیشتری در حین و بعد از درمان به همراه داشته باشد.
چه مشکلات حرکتی با فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی درمان میشوند
؟
انواع مشکلات حرکتی که با فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی درمان میشوند عبارت‌اند از:
ضعف یا فلج در یک طرف بدن
- تغییرات در حس اندام، مانند سنگینی اندام، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن.
- مشکلات تعادلی
- درد مفاصل و دررفتگی جزئی.
- سفتی عضلانی، یا اسپاسم عضلانی معروف به اسپاستیسیتی
تمرینات پا برای بیماران سکته مغزی
برای این تمرین باید لبه صندلی یا نیمکت نشست. در حالت نشسته شخص باید به آرامی یکی از پاهایش را بالا آورده و صاف کند و بعد با پای دیگر این کار را انجام بدهد. فقط شخص باید مواظب باشید که زانویش قفل نشود.
این تمرین نیز به همانند قبلی باید به صورت نشسته انجام شود فقط با این تفاوت که شخص باید پاهایش را تک تک و به آرامی به صورت صاف بالا بیاورد و به سینه‌اش نزدیک کند.
در حالی که شخص به صورت راحت به پشت دراز کشیده باشد این تمرین‌ها انجام میشوند. برای انجام خم کردن زانوی 90 درجه او باید یک پای خود را بالا آورده و زانو را در وضعیت ۹۰ درجه خم کند. بعد باید یک پا پایین بیاید و پنجه پا روی زمین قرار بگیرد و پای دیگر را کمی به عقب برگرداند.
خم کردن زانو به قفسه سینه هم در همان وضعیت دراز کش راحت باید یک پا بالا آمده و به سمت قفسه سینه کشیده شود و سپس به آرامی جای پاها عوض شود.
تمرینات قدرتی دست برای درمان عوارض سکته مغزی
حرکت دست در سکته مغزی معمولاً با ضعف همراه است. از این رو چند ورزش برای افراد سکته مغزی به‌منظور تقویت انگشتان پیشنهاد می‌شود گرفتن و فشار دادن را امتحان کنند.
یک وسیله برای ورزش و سکته مغزی توپ فیزیوتراپی است. برای انجام این تمرین توپ را بین کف دست و انگشتان گرفته و فشار می‌دهیم. این ورزش برای هر دست سه بار و هر بار ده مرتبه انجام شود.
خم کردن مچ دست برای درمان عوارض سکته مغزی
در حالی‌که آرنج خود را روی میز تکیه داده‌اید با دست دیگر مچ دست خود را که یک وزنه‌ی مناسب به آن آویزان است، به بالا خم کنید و ۵ ثانیه در همین حالت نگه دارید و سپس آرام به‌حالت اول برگردانید. این تمرین را برای هر مچ دست، ۳ بار هر بار پنج دفعه تکرار کنید.
چرخاندن کف دست برای درمان عوارض سکته مغزی
این تمرین اتصالات عصبی آسیب دیده را بهبود می‌بخشد. در حالی‌که کف دست دیده شود، دست خود را روی میز قرار دهید. سپس با انگشتان دست دیگر دست را بچرخانید تا روی دست دیده شود. این تمرین را برای هر دست ۲۰ بار تکرار کنید.
خم کردن و باز کردن مچ دست به بالا و پایین و چپ و راست برای درمان عوارض سکته مغزی
آرنج خود را روی میز قرار دهید، با دست دیگر کف دست را گرفته به بالا و پس از ۵ ثانیه مکث به پایین خم کنید. این تمرین را برای هر دست ۲۰ بار تکرار کنید.
در حرکت دیگر در حالی‌که کف دستتان روی میز است، با دست دیگر مچ آن را ۵ ثانیه به سمت راست و پس از آن، ۵ ثانیه به سمت چپ خم کنید. این تمرین برای هر دست ده بار به چپ و ده بار به راست تکرار شود
تمرینات هماهنگی چشم و اندامها :
با توجه به اختلال در توجه و حرکت این تمرینات بسیار مهم هستند.
تمرینات هماهنگی چشم و اندامها
تمرینات تقویت عضلات :
جهت آماده سازی بیمار برای ایستادن یا راه رفتن ،باید به تقویت عضلات بپردازیم .
قطعا با توجه به شرایط بیمار، این تمرینات با شدت کم شروع شده و کم کم پیشرفته میشوند .
درمان من چه موقع به پایان می‌رسد؟
دروان بهبودی بیشتر افراد در اولین هفته‌های پس از بروز سکته مغزی سریع طی می‌شود. پس از حدود 3 ماه، معمولاً روند بهبودی کند می‌شود. پس از این مدت، بهبودی حاصل می‌شود زیرا شما قوی‌تر و متناسب‌تر شده‌اید و می‌تواند بیشتر از بدن خود استفاده کنید، توجه داشته باشید که این به دلیل بهبودی مغز پس از آسیب‌دیدگی ناشی از سکته مغزی نیست.
مغز شما قادر به ایجاد تغییرات چالشی است شبیه زمانی که می‌خواهید یک مهارت جدید را یاد بگیرید. به این فرایند، نوروپلاستیسیتی گفته می‌شود و به روشی که مغز برای بهبودی پیش میگیرد اشاره دارد. سلول‌های مغز نمی‌توانند دوباره رشد کنند اما قسمت‌های دیگر مغز می‌توانند وظایف آنها را به عهده بگیرند.
اگر مشکلات ناشی از سکته مغزی ادامه داشت، شما باید برنامه توانبخشی خود (شامل برنامه‌های فیزیوتراپی) را تا زمانی که لازم است ادامه دهید؛ یعنی تا زمانی که شما اهداف مشخصی داشته باشید و درمان به پیشروی شما در جهت دست‌یابی به این اهداف کمک کند.
شما باید 6 ماه پس از بروز سکته قلبی دوباره مورد معاینه قرار گیرید تا مشخص شود که آیا به ادامه درمان نیاز دارید یا باید برنامه درمانی شما تغییر یابد. در هر زمانی اگر مشکل جدیدی پیش آمد یا مشکلات قبلی دوباره شروع شد باید به پزشک عمومی یا مشاور مراجعه کنید تا شما را به متخصص فیزیوتراپی ارجاع دهد.
تمرینات فیزیوتراپی تعادلی برای بیماران سکته مغزی
یکی از تمرین‌های تعادلی کاردرمانی برای سکته مغزی به این صورت است که فرد باید ابتدا روی پاهایش بماند و روی پنجه پا بلند شود و روی پاشنه فرود بیاید. این حرکت باید به صورت متناوب انجام بشود
یکی دیگر از کاردرمانی‌های تعادلی راه رفتن به سمت عقب می‌باشد.
تمرین دیگر برای کاردرمانی تعادلی هم باید به صورت ایستاده انجام شود. به این صورت که شخص آرام پاهایش را از ناحیه لگن جمع کرده و بالا می‌آورد با زانویش زاویه‌ی 90 درجه ایجاد می‌کند.
تمرین تعادلی دیگر نیز به این صورت است که شخص می‌ایستد و پای چپش را به سمت راست پای راستش می‌برد . بعد به حالت اولیه برگشته و بعد پای راستش را به سمت چپ پای چپش می‌برد
بازیابی عملکرد بازو
دو سوم نجات یافتگان از سکته مغزی در استفاده از بازوی خود مشکل دارند. و بسیاری هرگز نمی توانند مجدداً از دست خود استفاده کنند.
متخصصان فیزیوتراپی می توانند در هر مرحله از درمان تمرینات لازم را ارائه داده و به شما کمک کنند که بازوی خود را حرکت دهید. و حتی اگر بسیار ضعیف باشید برخی از حرکات را بهبود ببخشید.
روش های متعدد و متفاوتی برای بازیابی عملکرد بازو وجود دارد که توسط آزمایشات تحقیقاتی عالی پشتیبانی شده اند.
بنیاد ملی سکته مغزی دستورالعمل هایی را برای انجام تمرینات توصیه شده مانند تمرینات تقویتی و انجام مرتب فعالیت ها و مواردی مانند استفاده از قرقره ها که باید از انجام آن خودداری کنید را ارائه داده است.
متخصص فیزیوتراپی همچنین می تواند درباره کنترل درد پس از سکته مغزی به شما مشاوره دهد.
راه رفتن مجدد
اکثر افراد پس از سکته قادرند مجدداً راه بروند اما شاید لازم باشد از واکر یا عصا استفاده کنند.
متخصصان فیزیوتراپی با استفاده از کمک های صحیح و لازم برای پیاده روی و همچنین استفاده از تکنیک های عملی و تمرین های خاص به بهبود راه رفتن پس از سکته کمک می کنند.
بازیابی تعادل
پس از سکته مغزی از آنجا که تعادل تحت تأثیر قرار میگیرد بیشتر در معرض خطر افتادن قرار دارید.
تعادل پس از سکته با انجام تمرینات مناسب تجویز و نظارت شده توسط متخصص فیزیوتراپی و ارزیابی دقیق عوامل مؤثر در بروز مشکلات بهبود خواهد یافت.
متخصصان فیزیوتراپی در جلوگیری از سکته های مجدد نقش مهمی دارند.
آن ها به منظور جلوگیری از سکته مغزی ثانویه به اصلاح سبک زندگی کمک می کنند. و این امر در بهبود سلامتی و جلوگیری از ناتوانی تأثیر بسیاری دارد.
آموزش راه رفتن
فیزیوتراپیست به بیمار مبتلا به سکته مغزی کمک می کند تا توانایی خود را برای راه رفتن به طور مستقل بازیابی کند. فیزیوتراپیست ها متخصص علم حرکت هستند و از تکنینک های مختلفی برای بازیابی حرکت استفاده می کنند. برخی از این تمرینات عبارتند از :
- تمرینات پا با تمرکز بر راه رفتن مانند گام برداشتن رو به جلو و عقب با پای آسی بدیده
- تمرینات تقویتی برای پای آسیب دیده
- تمرین پیاده روی
- کلاس های آموزشی با تمرکز بر راه رفتن
- استفاده از وسایل کمکی مانند عصا
- تمرینات راه رفتن با استفاده از دستگاه های توانبخشی
- تمریناتی برای تطبیق گام های بیمار با ضرب آهنگ مترونوم (یا موسیقی) برای بازآموزی توانایی راه رفتن
- آموزش تردمیل
.
تصور غلط بیماران
فردی که دچار سکته مغزی شده است ممکن است تصور کند که برای همیشه بیمار است و باید روی تخت بخوابد تا خوب شود . بعضی ها فکر می کنند که مانند بسیاری از بیماری ها مثل سرماخوردگی باید استراحت کرد و خوب خورد و خوب خوابید تا کم کم بیماری درمان شود . اما این یک تصور غلط است . عوارض حرکتی ای که از سکته مغزی به جا می ماند برای بهبودی نیاز به حرکت دارد برای همین است که مهم ترین درمان ، ورزش و تمرین است . اما این تمرینات باید درست و تخصصی باشد تا فرد را به سمت بهبودی ببرد و نه به سمت ایجاد مشکلات جدید تر .