فتق دیسک کمر یا بیرون زدگی دیسک کمر، یک بیماری شایع است که در قسمت پایین کمر رخ میدهد. زمانی ایجاد میشود که مرکز نرم و ژله مانند یک دیسک بین مهرهای، معروف به هسته پالپوزوس، از حلقه بیرونی سخت آن به نام آنولوس فیبروزوس عبور کند. این برآمدگی یا پارگی دیسک می تواند به نخاع یا اعصابی که از ستون فقرات خارج می شوند فشار وارد کند و منجر به درد، بی حسی یا ضعف در پاها یا پشت شود.
در ستون فقرات، یک ساختار باریک و مستطیل شکل وجود دارد که دیسک نامیده می شود. دیسک ستون فقرات که یک دیسک بین مهره ای است، نقش ضربه گیر را برای نخاع ایفا می کند.
در هر دیسکی یک هسته وجود دارد که ساختار ژله ای داشته و توسط پوسته ای از جنس فیبر محکم احاطه شده است. هسته داخلی، به دیسک استحکام بالایی می دهد و همچنین فضای بین مهره ها را حفظ می کند.
در برخی از افراد بنا به دلایل مختلفی، پوسته بیرونی سخت دیسک در یک ناحیه دچار پارگی می شود. در این شرایط بخشی از هسته داخلی دیسک از پارگی خارج می شود. در این صورت بیماری فتق دیسک کمر اتفاق می افتد.
گاهی فتق دیسک ایجاد شده در ستون فقرات خفیف است و علائمی را در پی ندارد اما گاهی بیرون زدگی دیسک شدید است و با فشار وارد کردن بر عصب های مجاور، سبب ایجاد درد زیادی در کمر می شود.
فیزیوتراپی فتق دیسک کمر معمولاً اولین و بهترین روش درمانی برای فتق دیسک کمر در مراحل ابتدایی این آسیب است. فیزیوتراپی شامل تمرینات تقویتی و کششی، تکنیکهای ماساژ، و استفاده از دستگاههای فیزیوتراپی مختلف مانند الکتروتراپی، گرما وسرما درمانی است. این روشها به تسریع فرآیند بهبود و کاهش علائم مرتبط با فتق دیسک کمک میکنند. با ترکیب این روشها، فیزیوتراپی میتواند به بازگشت به فعالیتهای روزمره بدون درد کمک کند. در این مقاله، به بررسی جامع روشهای مختلف فیزیوتراپی برای درمان فتق دیسک کمر خواهیم پرداخت.
رایج ترین مشکلات دیسک کمر
فتق دیسک
فتق دیسک زمانی رخ می دهد که هسته ژل مانند داخلی دیسک (nucleus pulposus) از لایه بیرونی (annulus fibrosus) بیرون بزند. این می تواند اعصاب مجاور را فشرده کند و منجر به درد، بی حسی و ضعف، به ویژه در اندام تحتانی شود.
برآمدگی دیسک
دیسک برآمده زمانی اتفاق می افتد که دیسک به سمت بیرون بیرون زده اما پاره نمی شود. اگرچه شدت آن نسبت به فتق دیسک کمتر است، اما همچنان می تواند به ریشه های عصبی فشار وارد کند و باعث ناراحتی شود.
بیماری دژنراتیو دیسک
بیماری دژنراتیو دیسک شامل زوال تدریجی دیسک های بین مهره ای است که منجر به کاهش ارتفاع دیسک، از دست دادن انعطاف پذیری و درد می شود. این وضعیت اغلب در اثر افزایش سن ایجاد می شود، اما می تواند توسط عواملی مانند چاقی و وضعیت نامناسب تسریع شود.
فتق دیسک کمر و فیزیوتراپی آن
تقریبا تمام افراد تجربه کمر درد را در طول زندگی خود داشته اند که گاها می تواند بسیار آزاردهنده نیز باشد.
فتق دیسک کمر یکی از علل شایع کمر درد است.
دیسک کمر یک ماده ژلاتینی نسبتا نرم است که بین استخوان های ستون فقرات قرار دارد و با جذب فشار و شوک های وارده به کمر از ستون مهره ها و طناب نخاعی محافظت می کند.
دیسک ها حرکت مهره ها را روی یکدیگر آسان کرده و باعث خم و راست شدن یا چرخش کمر می شوند.
فتق دیسک کمر در جوانان، ورزشکارانی که ورزش هایی همچون وزنه برداری انجام می دهند و افرادی که کارهای سنگین انجام میدهند شیوع بیشتری دارد.
پارگی و فتق دیسک کمر اغلب به علت آسیب ناگهانی مانند حرکت ناگهانی یا برداشتن اجسام سنگین و یا تدریجی و بصورت فرسایش رباط ها و بافت های حمایتی اطراف دیسک رخ می دهد.
همچنین با افزایش سن بتدریج آب دیسک ها کاهش یافته که این امر می تواند منجر به ضعف دیسک و افزایش احتمال بروز مشکلاتی همچون فتق دیسک شود.
فتق دیسک بین مهره چهارم و پنجم کمری در پایین کمر که شایع ترین محل بروز این مشکل است سبب بروز درد شدید و سوزشی در باسن، پشت ران و ساق پا می شود.
این بیماری در مواردی بقدری شدید می شود که مانع از انجام زندگی عادی فرد می شود و مشکلات عدیده ای را برای بیمار ایجاد می کند.
خم شدن و چرخش از کمر یکی از مهم ترین عوامل تحریک دیسک کمر و تشدید درد آن است.
باید به این نکته توجه داشت که هر کمر دردی نشان دهنده ایجاد فتق دیسک نیست و تنها می توان با تمرینات فیزیوتراپی بسیاری از کمر دردها را درمان کرد.
فیزیوتراپی یک از درمان های غیر تهاجمی و موثر در بهبود انواع کمر درد از جمله کمردرد ناشی از فتق دیسک کمر است.
علائم فتق دیسک، بسته به محل دقیق مهره ای که فتق دیسک در آن ایجاد شده متفاوت است.
در صورتی که آسیب ایجاد شده بین مهره ۴ و ۵ کمری باشد، فشار روی ریشه پنجم کمری بیشتر بوده و منجر به بروز اختلالاتی در حرکت شست پا به طرف بالا و انتشار درد به ساق پا می شود.
علائم فتق دیسک کمر
- کمر درد
- تشدید درد هنگام راه رفتن و حرکات ستون فقرات
- انتشار درد به سایر اندام ها بخصوص اندام های تحتانی
- اختلال در تعادل و راه رفتن
- کمردرد بعد از بلند شدن از خواب
- بی حسی و ضعف اندام های تحتانی
- تشدید درد هنگام عطسه، سرفه و یا حرکات کمر
- گزگز کردن اندام ها
- اسپاسم و گرفتگی عضلانی
- فلج و آتروفی عضلات و بی اختیاری ادرار و مدفوع درصورت پیشرفت بیماری و عدم درمان مناسب دور از انتظار نخواهد بود.
دلایل و عوامل خطر
- افزایش سن و فرسایش تدریجی دیسک
- وارد آمدن فشار های تکراری به دیسک کمر مانند ورزشکاران رشته وزنه برداری که افرادی که فعالیت های شغلی سنگین دارند.
- آسیب مستقیم به دیسک حین حوادث ناگهانی
- بلندکردن و حمل اجسام سنگین به شیوه نادرست
- عوامل ژنتیکی مستعد کننده ابتلا به فتق دیسک کمر
- شروع فعالیت های ورزشی بدون گرم کردن بدن
- عادات حرکتی نادرست مانند قوز کردن
- ضعف عضلات شکمی
- پیچش ناگهانی و شدید ستون فقرات
- چاقی و اضافه وزن بیش از حد
- شرایط بارداری
تفاوت بین بیرون زدگی دیسک (bulging disc) و پارگی دیسک ( فتق دیسک) (herniated disc)
این دو اصطلاح را نباید اشتباه گرفت. دیسک بیرون زده، دیسک بین مهرهای است که دچارتورم شده است. اما در پارگی دیسک ( فتق دیسک)، هسته پالپوز از طریق پارگی در دیواره خارجی، به داخل کانال نخاعی بیرون میزند.
دیسکهای بیرون زده اغلب بر روی چند مهره تاثیر میگذارند. بر خلاف پارگی دیسک، بیرون زدگی دیسک یک فرآیند تخریجی ناشی از افزایش سن است. با این حال، درمانهای مختلفی برای آن وجود دارد. در برخی موارد، داروهای ضد التهاب یا استروئید تجویز میشود. همچنین، فیزیوتراپیستها طیف وسیعی از تمرینات ورزشی را برای بلندمدت توصیه و راهنمایی میکنند.
برخلاف دیسکهای بیرون زده، دیسکهای پاره معمولاً بر روی چندین دیسک تأثیر نمیگذارند و یک فرآیند تخریجی محسوب نمیشوند.
تمرین مناسب برای فتق دیسک کمر
در ادامه به معرفی بهترین تمرینات و حرکات ورزشی برای درمان فتق دیسک کمر می پردازیم.
رفع فشار از ستون فقرات
یکی از مهمترین تمرینات ورزشی برای فتق دیسک کمر رفع فشار از ستون فقرات است.
رفع فشار از ستون فقرات باید اولین قدم برای درمان فتق یا برآمدگی دیسک کمر باشد، زیرا با ایجاد فاصله بین مهره ها، فشار از روی دیسک ها برداشته خواهد شد.
نحوه انجام تمرین به صورت زیر است:
- با استفاده از نرده یا بالای در (یا هر چیزی که بتوان از آن آویزان شد) به بدن خود اجازه دهید “فقط آویزان شود”.
- به مدت ۳۰ ثانیه آویزان شوید. این تمرین را در ۳ ست انجام دهید.
- خیلی آهسته از حالت آویزان خارج شوید تا دچار اسپاسم نشوید.
** این تمرین نباید باعث درد شود. اگر در حین انجام آن احساس درد کردید، ادامه ندهید و به جای آن تمرینات دیگری مانند موارد زیر را امتحان کنید.
اکستنشن ایستاده
نحوه تاثیر این تمرین چگونه است؟ تمرین اکستنشن ایستاده به معکوس کردن حالت قوز کرده بدن کمک می کند.
از آنجایی که اکثر موارد برآمدگی دیسک ها و فتق دیسک ها به دلیل وضعیت بدنی نامناسب و خم شدن مکرر ستون فقرات (به ویژه خم شدن بدن در وضعیت بد) ایجاد می شوند، این کشش برای برگرداندن دیسک به حالت خنثی مفید است.
نحوه انجام تمرین اکستنشن ایستاده به صورت زیر است:
این تمرین را با ایستادن با وضعیت بدنی مناسب شروع کنید. حالا هر دو دست را در دو طرف کمرتان قرار داده و با کمک دستان خود، لگن را به جلو و ستون فقرات را به عقب بکشید. این حالت اکستنشن را تا گردن برسانید تا در نهایت صورت تان رو به سقف باشد.
- با ۱۰ بار تکرار شروع کنید و تمرین را در ۲ تا ۳ ست انجام دهید.
- انجام این تمرین مخصوصاً زمانی که پس از نشستن طولانی پشت میز، نیاز به استراحت دارید، بسیار عالی است.
** این تمرین نباید باعث درد شود. اگر در حین انجام آن احساس درد کردید، ادامه ندهید و به جای آن تمرینات دیگری مانند موارد زیر را امتحان کنید.
حرکت نیمه کبرا (اکستنشن لومبار به صورت پرون)
نحوه تاثیر این تمرین چگونه است؟ با کشش نیمه کبرا می توان مواد دیسک را به سمت مرکز دیسک بین مهره ای به عقب راند تا مشکل برطرف شود.
هدف از اکستنشن مکرر کمر «متمرکز کردن علائم» می باشد که اساساً به معنی نزدیک تر شدن درد به کمر، به جای گسترش یافتن آن به سمت پاها است – که این به نوبه خود درد را کاهش خواهد داد.
این تمرین را با دراز کشیدن روی شکم (پوزیشن پرون) شروع کنید و در حالی که باسن خود را در تماس با زمین نگه داشته اید، به آرامی خود را روی آرنج نگه دارید.
قبل از بازگشت به حالت دراز کشیده (رو به پایین)، به مدت ۱۰-۱۵ ثانیه در این حالت بمانید.
مدت زمان ماندن در این حالت را به تدریج افزایش دهید تا جایی که ۳۰ ثانیه در آن وضعیت بمانید. این کشش را ده بار تکرار کنید.
** در ابتدا، ممکن است ماندن در این وضعیت بدنی برایتان آسان نباشد، بنابراین حتما انجام این حرکت را به آرامی و با دقت شروع کنید. اگر در حین انجام آن احساس درد کردید، ادامه ندهید و به جای آن ورزش دیگری را امتحان کنید.
حرکت کششی و فتق دیسک کمر
- روی شکم بخوابید
- دست خود را از آرنج تا کف روی زمین بچسبانید
- خود را بالا بکشید تا زمانی که آرنج تان با بدن زاویه ۹۰ درجه پیدا کند.
- این حالت را ۱۰ تا ۱۵ ثانیه نگه دارید و بعد به حالت اول برگردید.
- ۱۰ بار تکرار کنید و به مرور تایم بالا ماندن را زیاد کنید تا وقتی به ۳۰ ثانیه برسد.
این تمرین کششی سبب برگرداندن دیسک به جای اول خود جهت بهبود روند درمان می شود.
وقتی این حرکت را اجرا می کنید هدف باید ” تمرکز زایی علائم” باشد یعنی دردی که عموما از بالا به پایین می زند و پا را درگیر می کند باید همان بالا بماند و نزدیک کمر باشد.
تحمل این تمرین در ابتدا سخت است بنابراین به آرامی و با احتیاط پیش بروید.
حرکت گربه – گاو و فتق دیسک کمر
- چهار دست و پا بنشینید.
- با انجام دم، اجازه دهید شکم تان به سمت زمین کشیده شده و کمرتان را به داخل قوس دهید و خود تان سقف را نگاه کنید.
- به آرامی بازدم انجام دهید. کمرتان را بیرون بدهید ( به سمت سقف ) و زانوهای تان را نگاه کنید.
- 2 تا 3 ست 10 تایی انجام دهید.
این حرکت کششی فضای دیسک بین مهره ای را باز کرده و باعث آزاد شدن فشار از روی دیسک بیرون زده می شود و توان حرکتی ستون فقرات افزایش می یابد.
نحوه استراحت برای درمان فتق دیسک کمر
نحوه استراحت برای درمان فتق دیسک کمر
علائم ناشی از بیماری فتق دیسک کمر با استفاده از روش های خانگی و توجه به استراحت صحیح تا حدود زیادی از بین می رود.
شما به راحتی با دانستن نحوه صحیح استراحت می توانید بیماری خود را کنترل کرده و از بروز درد و بی حسی مجدد جلوگیری کنید.
البته بهتر است به استراحت و درمان های خانگی بسنده نکرده و حتما به یک متخصص ماهر مراجعه کنید.
در این بخش، به معرفی روش هایی برای تسکین درد فتق دیسک کمر و همچنین نحوه صحیح استراحت در دوره بیماری می پردازیم.
پزشکان به افرادی که بیماری فتق دیسک کمر دارند، توصیه می کنند در طی دوره استراحت اغلب حالتی دراز کشیده داشته باشند. فلسفه استراحت در دوره بیماری فتق دیسک کمر این است که فشار وارده بر بخش دیسک کمر را کم کرده و با کاهش حرکت ستون فقرات، به بهبود وضعیت بیماری کمک کنیم.
در زمان استراحت این فرصت را به دیسک می دهیم تا فشار وارده بر عصب ها کاهش یابد و دیسک فرصت ترمیم داشته باشد. بهتر است فتق دیسک را در همان مراحل اولیه بیماری درمان کنید و با استراحت صحیح، به روند بهبودی کمک کنید.
در غیر این صورت درمان سخت تر خواهد شد. باید به این نکته اشاره داشته باشیم که استراحت در منزل برای درمان فتق دیسک کمر بدون مصرف داروهای مخصوص موثر عمل نمی کند. شما باید داروهای ضد التهابی مصرف کنید تا التهاب و تورم اطراف دیسک کاهش یابد و روند بهبودی طی شود.
در بررسی عارضه فتق دیسک در ساختار ستون فقرات، ایجاد بیرون زدگی دیسک در ناحیه مهرههای 4 و 5 کمر امری شایع است و در اغلب بیماران، فتق دیسک مهرهها در این ناحیه گزارش شده است.
هر دو مهرههای استخوانی شماره 4 و 5 کمر در ستون مهرهها، استخوانهایی قوی و محکم هستند و در انجام فعالیتهایی مانند خم شدن به سمت جلو، مسئول حفظ وضعیت بالا تنه هستند در نتیجه این ناحیه از ستون مهرهها از سایر نواحی آسیبپذیرتر است. در نگاهی اجمالی فتق دیسک در مهرههای 4 و 5 کمر میتواند منجر به سیاتیک شود اما در موارد معدودی نیز گزارش شده است که فتق دیسک مهرههای مذکور تنها میتواند منجر به سایر اختلالات در ناحیه کمر بشود شاید بتوان گفت که ناحیه مهرههای 4 و 5 کمر، مشکل سازترین و آسیبپذیرترین ناحیه ستون مهرهها است .
علل ایجاد بیرون زدگی و برآمدگی دیسک در مهرههای 4 و 5 کمر
این امر بسیار مهم است تا در مورد مکانیک و ساختارطبیعی ستون مهرهها و البته اتفاقات و تغییرات ساختاری انجام شده در عارضه فتق دیسک ستون فقرات بیشتر بدانیم و در نتیجه بتوانیم پروسه یک درمان مناسب را با پزشک خود اغاز کنیم.
ستون فقرات از یک ستون متشکل از مهرههای استخوانی روی هم سوار شده تشکیل شده است و دیسکها ساختارهاییاند که در حد واسط مهرهها قرار گرفتهاند. دیسکها نقش اتصال مهرههای مجاور را به یکدیگر دارند و همچنین باعث ایجاد مفاصلی میشوند که میزان دامنه حرکت اندک دارند. در واقع دیسکها ساختارهای نرم و منعطف بین ساختارهای محکم و استخوانی مهرههای ستون فقرات هستند. گاهی اوقات ممکن است که دیسک از محل طبیعی درون مفصلی خود خارج شده و حالت بیرونزدگی ایجاد کند که این تغییر مکانی مسبب ایجاد فشار بر روی عصب گذرنده از درون ستون فقرات می شود.
میزان شدت علائم و عوارض ناشی از فتق دیسک متناسب است با میزان جابهجایی و بیرونزدگی دیسک در ناحیه مفصل ستون فقرات. اگر در ناحیه مهرههای 4 و 5 کمری بیرونزدگی دیسک رخ بدهد مسبب ایجاد فشار بر روی عصب مهره 5 کمری میشود. البته که ایجاد فتق دیسک در این ناحیه شایعترین نوع فتق دیسک گزارش شده در ستون مهرهها است. ایجاد فتق دیسک کمری در ناحیه ذکر شده مسبب ایجاد طیف گستردهای از علائم بالینی مشکلساز میشود.
درمان دیسک کمر مهره 4 و 5
درمان دیسک کمر مهره 4 و 5 بستگی به شدت و مدت علائم دارد. در بیشتر موارد، درمان غیرجراحی میتواند موثر باشد و علائم را تسکین دهد. استراحت موقت از فعالیتهایی که باعث تشدید درد میشوند میتواند به بهبود علائم کمک کند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین و داروهای ضد درد مانند پاراستامول، ترامادول و کدئین میتوانند به کاهش التهاب و درد کمک کنند.
تأثیر فیزیوتراپی در درمان فتق دیسک مهره های 4 و 5 کمر
فتق دیسک یکی از مشکلات شایع در بخش فیزیوتراپی است که معمولاً با درد و تنگی در قسمت پایینی کمر و پاها همراه است. این مشکل معمولاً در مهرههای 4 و 5 کمر اتفاق میافتد و میتواند به شدت زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. درمان این مشکل معمولاً شامل یک ترکیب از تمرینات تقویتی، تنظیم وضعیت بدنی، ماساژ و در برخی موارد فیزیوتراپی است.
فیزیوتراپی با ارائه تمرینات مناسب، کاهش درد، افزایش انعطافپذیری و تقویت عضلات اطراف مهرهها میتواند به بهبود وضعیت فرد کمک کند و از نیاز به جراحی جلوگیری کند. از این رو، اهمیت و تأثیربخشی فیزیوتراپی در درمان فتق دیسک مهرههای 4 و 5 کمر بسیار حائز اهمیت است.
تمرینات فیزیوتراپی در این موارد میتواند بهبود وضعیت بیمار کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که هر بوری از فتق دیسک ممکن است نیاز به روشهای درمانی مختلف داشته باشد. برنامههای تمرینی فیزیوتراپی باید به شدت شخصیسازی شوند تا بهبودی مؤثری در وضعیت بیمار داشته باشند. در این رابطه، متخصصین فیزیوتراپی باید با دقت و دانش کافی برای تشخیص و درمان این نوع مشکلات مجهز باشند تا به بیماران کمک کنند تا به زندگی با کیفیت و بدون درد بازگردند.